In deze paragraaf gaan we in op een aantal aspecten van het zojuist beschreven metamodel en afspraken en regels die van toepassing zijn voor een informatiemodel.
Een datatype is een typering van een eigenschap. Datatypen in een informatiemodel beschrijven de structuur waaraan de data van objecten moet voldoen. De essentie van datatypen is dat ze gaan over de waarden die attribuutsoorten kunnen hebben. Het specificeert de waarden die de attribuutsoort kan aannemen en de vorm waarin deze beschikbaar zijn.
We onderscheiden de volgende soorten gedefinieerde categorieën voor datatypen:
-
Datatypen, primitief: data zoals “Amersfoort” of “10” worden vastgelegd als CharacterString en Integer. Dit volgt de internationale standaarden voor datatypen.
-
Datatypen (met een naam), landelijk volgens het GAB: datatypen zoals Postcode “1234AB”.
-
Gestructureerde datatypen: een combinatie van data, zoals een bedrag “5 euro”, of een GM_Surface. Deze volgen ook internationale of nationale standaarden.
De primitieve datatypen uit onderstaande lijst moeten gebruikt worden. De landelijke en de Gestructureerde datatypen hoeven niet per sé gebruikt te worden, maar het gebruik hiervan wordt wel aanbevolen. Dit metamodel voorziet er vooral in dat dit soort datatypen gedefinieerd kunnen worden, conform de modellering zoals het metamodel aangeeft, maar dus zonder de specifieke datatypen voor te schrijven.
Datatypen die niet in deze paragraaf (sub paragrafen) voor-gedefinieerd zijn worden in het eigen informatiemodel toegevoegd. Dit kan een organisatie zelf doen, door deze expliciet te beschrijven in de eigen extensie en daarna te gebruiken in het eigen informatiemodel. Deze gelden dan alleen voor het eigen informatiemodel.
Het is mogelijk om specifieke(re) restricties, zoals de lengte, toe te voegen. Dit wordt gedaan in een metagegeven lengte. De data van het attribuut moet dan voldoen aan het datatype én aan het metagegeven lengte. De lengte wordt dus niet in het datatype zelf vastgelegd.
Dit metamodel onderkend (momenteel) de volgende extern gedefinieerde primitive datatypes. Deze zijn allemaal gebaseerd op [[!GAB]]:
| Primitive type | Betekenis |
|---|---|
| CharacterString | Zie [[!iso-19103]]. Vrij vertaald: alle alfanumerieke tekens en speciale tekens die horen bij de gekozen characterset (standaard UTF-8), dus met diakrieten, white spaces, \-teken en newlines of HTML opmaak e.d. Mag starten met spatie. De maximale lengte is onbepaald. Opmerking: getallen (ISO Numbers) met voorloopnullen worden opgenomen als CharacterString, met een patroon of formeel patroon. Bij het metagegeven Waardenverzameling attribuutsoort wordt dit dan (ook) gespecificeerd. |
| Integer | Zie [[!iso-19103]] (subtype van ISO Number). Vrij vertaald: geheel getal, lengte is minimaal 1 en maximale lengte is onbepaald, zonder voorloopnullen. Opmerking: t.a.v. positieve en negatieve getalen en + en – tekens: bijvoorbeeld -2,0 Het (formeel) patroon geeft aan of een + en/of - teken gebruikt mag worden in het gegeven. |
| Real | Zie [[!iso-19103]] (subtype van ISO Number). Vrij vertaald: een real is een zwevendekommagetal, waarbij de precisie bepaald wordt door het aantal getoonde cijfers. Het getoonde getal is een schatting en geeft niet noodzakelijk de exacte waarde weer. Opmerking 1: Dit verschilt van decimal, want decimal is een exacte waarde en real is geschat. Opmerking 2: t.a.v. positieve en negatieve getalen en + en – tekens: zie Integer. |
| Decimal | Zie [[!iso-19103]] (subtype van ISO Number). Vrij vertaald: een decimal is een gegevenstype waarin het getal een exacte waarde vertegenwoordigt, als een eindige weergave van een decimaal getal. Aangezien veel valuta's decimaal zijn, hebben deze weergaven de voorkeur bij het omgaan met dergelijke waarden. Opmerking 1: Dit verschilt van real, want real is een geschatte waarde en Decimal is exact. Opmerking 2: t.a.v. positieve en negatieve getalen en + en – tekens: zie Integer. |
| Boolean | Indicatie met mogelijke waarden True, false, 1 of 0. True en 1 hebben een identieke betekenis: Ja. False en 0 hebben een identieke betekenis: Nee. Opmerking: t.a.v. Ja of Nee. Wanneer u de Ja of Nee wilt gebruiken, gebruik dan bv. een Enumeratie genaamd Indicatie, of gebruik AN met een lengte en een (formeel) patroon. |
| Date | 4-cijferig jaar, 2-cijferig maand, 2-cijferig dag uitgedrukt in yyyy-mm-dd conform https://en.wikipedia.org/wiki/ISO_8601 |
| DateTime | yyyy-mm-ddThh:mm:ss conform https://en.wikipedia.org/wiki/ISO_8601 |
| Year | 4-cijferig jaar uitgedrukt in yyyy conform https://en.wikipedia.org/wiki/ISO_8601 |
| Day | 2-cijferige dag uitgedrukt in dd conform https://en.wikipedia.org/wiki/ISO_8601 |
| Month | 2-cijferige maand uitgedrukt in mm conform https://en.wikipedia.org/wiki/ISO_8601 |
| URI | Unieke identificatie op internet conform RFC3986 en de URI-strategie Linked Open Data. Gestandaardiseerde manier om op het internet dingen (pagina's met informatie, objecten, datasets) uniek te identificeren. |
Het is mogelijk om in de eigen extensie extra primitive datatypes op te nemen, zodat deze ook beschikbaar komen voor het informatiemodel.
Getallen en negatieve getallen
Met een getal kan worden gerekend. Bijvoorbeeld: saldo, hoeveelheid, aantal, grootte.
Een getal kan negatief zijn. Dit is inherent aan een getal. Het - of + teken heeft geen invloed op de lengte van het getal. Als er dus een lengte wordt gespecificeerd, tel het - of + teken dan niet mee. Als een getal niet negatief mag zijn, geef dit dan aan in een patroon (zie NonNegativeInteger).
Aanbeveling: als er niet mee gerekend kan worden, zoals de bankrekening zelf (waar een saldo op staat, maar die bedoelen we hier expliciet niet), gebruik dan een CharacterString met een patroon.
Waardenbereik en patroon
Het waardenbereik van een attribuut kan vastgelegd worden middels de combinatie van een primitieve en een patroon dat als restrictie is opgenomen. Bijvoorbeeld bij een postcode, of een gemeentecode die moet bestaan uit precies 4 getallen, waarbij het eerste getal een 0 mag zijn.
We onderkennen twee soorten patronen:
- Patroon: het metagegeven (de taggedvalue) ‘Patroon’ in tekst vorm. Deze wordt als aanvulling op het datatype (bijvoorbeeld Integer ) van het attribuut gespecificeerd. Het patroon bevat een specificatie waaraan een waarde moet voldoen. Bijvoorbeeld een postcode, met als aanduiding van het patroon: Postcode. De toegestane waarden voor deze patroon aanduiding worden dan vastgelegd in documentatie behorende bij het type: alle postcodes van 1000AA tot en met 9999ZZ.
- Formeel patroon: het metagegeven (de tagged value) ‘Formeel patroon’ in formele specificatie vorm [H1.11,referentie 6], te weten in een reguliere expressie. Bijvoorbeeld een postcode, met de expressie: \d{4}[A-Z]{2}
Een voorbeeld waar een patroon nodig is, is een attribuut waarvan het waardenbereik altijd een getal is met precies de lengte 4, zoals bijvoorbeeld 0001 tot en met 9999, en dus voorloopnullen heeft. Een datatype zoals Integer kan hiervoor niet gebruikt worden, omdat 0001 geen getal is. Het type van het attribuut wordt in dat geval een CharacterString, met lengte (exact) =4 en het patroon voor het attribuut specificeert dat alleen numerieke getallen zijn toegestaan: [0-9]{4}.
Het is ook mogelijk om in het eigen informatiemodel een eigen datatype te definiëren in de vorm van een «Primitief datatype», «Codelist» of «Referentielijst». Zelf gedefinieerde datatypes hebben altijd een eigen definitie en optioneel een eigen patroon of formeel patroon.
Voorbeelden hiervan, die niet tot MIM behoren, maar ter illustratie zijn opgenomen, zijn:
- NietNegatieveInteger: een Integer die alleen de waarde 0 of groter mag hebben. Laat de naam van het primitieve type dan wel terugkomen in de naam (dus niet NietNegatiefGetal*)*.
- Een beperking op een Real te specificeren door Decimal op te nemen (een gebroken getal, met (één of meer) cijfers voor de komma en cijfers achter de komma, conform ISO11404).
- AN. Deze is gebruikelijk bij een aantal basisregistraties. Datatype met een eigen naam, analoog aan CharacterString, maar met alleen ‘normale’ tekens. Dit zijn alle alfanumerieke tekens (dus inclusief diakrieten), de koppeltekens – en _ en spaties. De minimale lengte is tenminste 1, de maximale lengte is onbepaald. De 1e positie mag géén spatie bevatten.
- Een Vlak: een verbijzondering van een GM Surface, met een eigen definitie, die bijvoorbeeld
aangeeft dat het om een 2 dimensionale geometrie gaat.
Datatypen Generalisatie
De gele datatypes zijn extern aan het model.
Het type modelelement (stereotype) verandert niet door de generalisatie. Een zelf gedefinieerd primitief datatype zal een generalisatie hebben met een ander primitief datatype. Een zelf gedefinieerd gestructureerd datatype zal een generalisatie hebben met een ander gestructureerd datatype.
Het komt voor dat het zelf gedefinieerde datatype een generalisatie heeft naar een extern gedefinieerd datatype, waarvan het modelelement (stereotype) niet is gespecificeerd. Maak dan zelf een inschatting. Let hierbij op bij een «Gestructureerd datatype». Deze hoort altijd twee of meer data elementen te hebben.
Wanneer op landelijk niveau afspraken zijn gemaakt (bijvoorbeeld in GAB), voor algemene datatypen, die niet primitief zijn, zoals Postcode, dan worden deze niet in dit MIM metamodel opgenomen. Wel geeft MIM aan hoe deze in informatiemodellen gedefinieerd en gemodelleerd worden.
Voorbeelden hiervan van landelijke datatypen, die niet tot MIM behoren, maar ter illustratie zijn opgenomen:
| Postcode | De in Nederland gangbare postcode voor een Nederlands postadres, bestaande uit een numeriek deel en een alfabetisch deel. Het numerieke deel van de postcode bestaat uit vier cijfers, het alfabetische deel van de postcode bestaat uit twee hoofdletters. Conform [GAB Postcodes]. |
|---|---|
| DMO | Datum mogelijk onvolledig. De keuze («Keuze») van een periode in de Gregoriaanse kalender, al naar gelang de beschikbare datumelementen, uit de onderliggende subformaten alleen Year, Year en Month of Year, Month en Day. Dit is (nog steeds) overeenkomstig met https://en.wikipedia.org/wiki/ISO_8601 en [GAB DatumMogelijkOnvolledig]. |
| DTMO | Een volledige datum waarbij (alleen) de tijd mogelijk ontbreekt. De tijd wordt, zover bekend, ingevuld. Dus alleen de uren als de minuten onbekend zijn. |
| - DateTime, als de tijd wel volledig bekend is | |
| - Date, als alleen de Date bekend is |
Een «Gestructureerd datatype» is veelal specifiek binnen een informatiemodel. Indien mogelijk wordt zoveel mogelijk hergebruik gemaakt van elders gedefinieerde «Gestructureerd datatype»n, denk bijvoorbeeld aan de Gestructureerd datatypen: NEN3610 identificatie (NEN3610), Kadastrale aanduiding (BRK), Objectnummering (BAG) of Labelpositie.
Gewone datatypen staan op zichzelf en worden niet beschreven in termen van een ander datatype. Bij een «Gestructureerd datatype» is dit wel het geval. Het is een gestructureerd datatype dat is samengesteld uit meerdere eigenschappen. Hiermee kunnen meerdere data-elementen, die onlosmakelijk bij elkaar horen, ook bij elkaar gedefinieerd worden.
Bijvoorbeeld een Bedrag, dat bestaat uit een hoeveelheid en een muntsoort. Het aantal zelf is nietszeggend, tenzij ook aangegeven wordt welke muntsoort het betreft.
Elk data-element in een Gestructureerd datatype heeft zelf ook weer een datatype (in zeer bijzondere gevallen kan een data-element zelf ook weer een Gestructureerd datatype zijn).
*Gestructureerd datatype representeren als één gegevenselement *
Soms is er de behoefte om een combinatie van gegevens samengesteld te representeren, in één gegevenselement. Dit speelt specifiek bij gestructureerde datatypes, omdat de data-elementen hiervan uniek identificerend zijn voor een object. De samengestelde representatie verandert niets aan de semantische definitie. Om een uniforme samenstelling te waarborgen, wordt er bij het gestructureerde datatype een patroon of een formeel patroon gedefinieerd (dat consistent is met de definities van de data-elementen uit het Gestructureerd datatype). Als een patroon of formeel patroon gedefinieerd is op het gestructureerde datatype (als geheel), dan worden de data-elementen van het gestructureerde datatype altijd als één gegevenselement uitgewisseld. Als dit patroon niet gedefinieerd is, dan worden de data-elementen als losse gegevenselementen uitgewisseld (de standaardwijze voor een Gestructureerd datatype).
Een uitgewerkt voorbeeld van een Gestructureerd datatype met patroon is Objectnummering. Dit Gestructureerd datatype bestaat uit de data elementen: - Gemeentecode (AN, lengte 4) - Objecttypecode (AN, lengte 2) - Nummer (AN, lengte 10) met daarbij een formeel patroon: [0-9]{4}\.[0-9]{2}\.[ 0-9]{10} of een (tekst) patroon Gemeentecode.Objecttypecode.Nummer
Bij het modelleren van een objecttype worden attribuutsoorten toegekend aan een objecttype. Wanneer er geconstateerd wordt dat een aantal attribuutsoorten logisch gezien bij elkaar horen, dan kan er gekozen worden om deze onder te brengen in een gegevensgroeptype. Het blijven dan attributen van het objecttype. De definitie van elk afzonderlijk attribuutsoort verandert niet door de groepering.
Richtlijn: een gegevensgroeptype bevat alleen «Attribuutsoort»en en geen «Relatiesoort»en. Als er wel een relatie aan de orde is, dan wordt de gegevensgroep gezien als een apart te beheren object. Er wordt dan een apart «Objecttype» gemaakt. Het is wel mogelijk, hoewel uitzonderlijk, om binnen een gegevensgroeptype nog een ander gegevensgroeptype te modelleren.
Het kan voorkomen dat meerdere objecttypes gebruik maken van dezelfde gegevensgroeptype, omdat de definitie voor alle objecttypes gelijk is of moet zijn. Het is dan modelmatig mogelijk om zo’n gegevensgroeptype te hergebruiken Op conceptueel niveau is dit ongebruikelijk, omdat kenmerken / eigenschappen exclusief bij een object horen, maar het is wel toegestaan. Het is hierbij belangrijk om goed te kijken of er echt sprake is van een gegevensgroeptype, of dat er (toch) sprake is van een objecttype. Bijvoorbeeld van een objecttype die voor zijn bestaan afhankelijk is van een ander objecttype (en daarom via een «Relatiesoort» met aggregatietype ‘composite’ (het gesloten wiebertje) gekoppeld moet worden). Het is aan de modelleur om deze beoordeling te maken.
de specificatie voor het Brondocument in de basisregistratie BAG is qua betekenis en structuur voor alle objecttypes gelijk. Het speelt een belangrijke rol in het totstandkomingsproces van objecten en behoort daarom in het conceptuele model. Het wordt ingezet als een audittrail, zodat het duidelijk op basis van welk brondocument een wijziging is doorgevoerd op een object. Het brondocument onderscheidt twee relevante attribuutsoorten, maar het brondocument wordt binnen de BAG niet gezien als een gespreksonderwerp waarover men gegevens wilt communiceren. Daarom is er gekozen voor een gegevensgroeptype. Deze wordt hergebruikt voor alle objecttypes.*Metamodel: het gegevensgroeptype kan dus het type zijn van meerdere gegevensgroepen. Vanwege dit hergebruik is daarom de kardinaliteit van de relatie van gegevensgroep naar gegevensgroeptype aan de source kant 1..*. Zie Kern.
Een gegevensgroep is niet hetzelfde als een Gestructureerd datatype.
- Eendatatype beschrijft de structuur van data, een gegevensgroep beschrijft de semantiek van een kenmerk van een object.
- Als één kenmerk van een object uitverschillende stukjes data bestaat, dan wordt een Gestructureerd datatypegebruikt. Dit is bijvoorbeeld het geval bij het gestructureerde datatype Bedrag. Deze bestaat uit een ‘hoeveelheid’ en ‘muntsoort.
- Als een object meerdere kenmerken heeft, gemodelleerd als afzonderlijke attribuutsoorten, dan heeft elk kenmerk op zichzelf betekenis. Als één kenmerk wordt weggelaten, of niet bekend of ingewonnen is, dan verandert er niets aan de betekenis van de andere attribuutsoorten.
- Een ander goed criterium is: als het datatype wordt weggelaten uit het informatiemodel, dan verliest het informatiemodel geen semantiek. Alleen de structuur van een gegeven is dan niet meer bekend.
Regel: het is niet de bedoeling dat eenzelfde kenmerk van een object in het ene model als een gegevensgroep gemodelleerd wordt en in het andere model als een Gestructureerd datatype. Er raakt dan semantiek verloren of er ontbreekt dan semantiek.
- Een Gestructureerd datatype in een conceptueel informatiemodel is en blijft dus altijd ook een Gestructureerd datatype in een bijbehorende logisch informatiemodel. Een gegevensgroep in een conceptueel model is en blijft dus altijd ook een gegevensgroep in een logisch informatiemodel.
Wanneer het datatype van een attribuutsoort een keuze uit twee of meer datatypen is, dan wordt dit gemodelleerd met het datatype Keuze. Elk keuze element van de keuze heeft dan één datatype, de waarde van de attribuutsoort moet aan één van deze datatypen voldoen.
Attribuutsoort geometrie met als type de Keuze PuntOfVlak. PuntOfVlak is daarbij een Keuze met keuze element: punt, met als type het datatype GM_Point en keuze element vlak met als type het datatype GM_Surface.
In dit voorbeeld is er enkel een keuze tussen verschillende keuze elementen die zelf geen betekenisvolle context geven aan het te kiezen datatype. Er wordt in dit geval geen definitie gespecificeerd bij het keuze element (de definitie is optioneel).
In onderstaande voorbeelden is er wel sprake van een keuze tussen keuze elementen die een betekenisvolle context geven aan het te kiezen datatype. Er wordt in dit geval wel een definitie gespecificeerd bij het keuze element.
Attribuutsoort hoogte met als type de Keuze BereikOfWaarde. BereikOfWaarde is daarbij een Keuze met keuze element ‘bereik’, met als type het datatype Interval en keuze element ‘waarde’ met als type het datatype Real.
Regel: het is niet toegestaan dat keuze elementen binnen één en dezelfde keuze identiek zijn. De naam van elk keuze element moet verschillend zijn én de datatypen moeten op zijn minst verschillend zijn. Dus ofwel een ander datatype, ofwel hetzelfde datatype met een verschil in het metadata aspect patroon en/of formeel patroon hebben. Bijvoorbeeld: een keuze tussen een datatype CharacterString en een datatype CharacterString is alleen toegestaan als er een verschillend (formeel) patroon is gespecificeerd.
Merk op dat het mogelijk is om een eigen datatype te maken met een eigen naam en deze te gebruiken in een keuze element.
Wanneer een beoogd datatype uit een extern model komt en daar geen metamodel stereotype heeft, zoals bijvoorbeeld het geval is bij het GM package waarin een datatype als «interface» GM_Point is opgenomen, dan heeft dit datatype niet een MIM stereotype en mogelijk ook niet de UML-metaclass dataType. Het is dan aan de modelleur van het informatiemodel om te beoordelen of het type dan als datatype gebruikt kan worden. Het is niet gewenst om aan het externe model een stereotype toe te voegen, noch om in het externe model de UML-metaclass aan te passen.
In veel registraties wordt gewerkt met codetabellen om de mogelijke waarden van een attribuutsoort te specificeren. Deze mogelijke waarden kunnen op verschillende manieren worden opgenomen, afhankelijk van de gewenste stabiliteit:
Enumeraties. Dit zijn statische lijsten, waaruit één waarde gekozen kan worden. De registratie en bijbehorende koppelvlakken kunnen erop vertrouwen dat er geen nieuwe waardes worden toegevoegd. Als er een nieuwe waarde bij komt wordt dit via een modelwijziging doorgevoerd. Dit wordt vooral toegepast bij lijsten die niet of weinig veranderen. Zo is bij het attribuutsoort Naamgebruik een enumeratie naamgebruik opgenomen met als waarden onder meer ‘eigen’ en ‘eigen, partner’.
Als sprake is van dynamiek in de domeinwaarden wordt een Referentielijst of Codelist gebruikt. Dit betreft de situaties waarin domeinwaarden kunnen veranderen en/of het aantal domeinwaarden kan toe- of afnemen. De registratie en bijbehorende koppelvlakken worden dan ingericht om hier mee om te gaan. Dit wordt vooral toegepast bij lijsten die vaker aan verandering onderhevig zijn.
Referentielijst. Een lijst waarin we de betekenis en structuur van de lijst
expliciet willen specificeren. Een voorbeeld is de referentielijst LAND of
CultuurcodeOnbebouwd
( http://www.kadaster.nl/schemas/waardelijsten/CultuurcodeOnbebouwd ).
De referentielijst is hiermee een bijzondere vorm van datatype.
De naamgeving Referentielijst kan verwarring oproepen maar in principe wordt altijd gerefereerd naar gegevens m.b.t. één rij uit de referentielijst. In het geval van de referentielijst LAND wordt altijd gerefereerd naar gegevens over Nederland (NL) of gegevens over Duitsland.
Let op, wanneer er voor een bepaald attribuut in een informatiemodel of koppelvlak van een andere organisatie gekozen is voor een referentielijst, en uw organisatie koppelt hiermee, dan is het (meestal) onverstandig om in het eigen informatiemodel dit te behandelen als enumeratie.
Modelleerrichtlijn: elk attribuut van een object heeft een specifieke lijst met toegestane waarden. Modelleer daarom elke waardelijst bij voorkeur specifiek, met een eigen naam en locatie. Het is mogelijk dat de structuur van de data gelijk is voor een aantal lijsten. Er kan dan een generieke structuur gemodelleerd worden, bv. een abstracte referentielijst met naam _Waardelijst, waarvan de specifieke waardelijsten overerven. Het metagegeven locatie is immers specifiek voor één waardelijst en moet per individuele waardelijst vastgelegd worden.
CodeList Gebruik een codelist als in het informatiemodel de attributen, zoals bij een referentielijst, niet relevant zijn en je voor de definitie alleen wilt verwijzen naar de externe waardelijst.
Een objecttype kan aangeduid worden als een abstract objecttype (zie paragraaf Modellering metagegevens voor objecten en attributen in UML) door middel van indAbstract = J). Het betreft dan altijd een generalisatie waarbij de specialisaties van dit objecttype op het laagste niveau concrete objecttypen worden genoemd. Het is belangrijk te weten wanneer een objecttype als abstract objecttype in een informatiemodel is te onderkennen. Omdat een abstract objecttype altijd een generalisatie is, beantwoorden we in deze paragraaf ook de vraag wanneer we specialisaties / generalisaties onderkennen in een conceptueel informatiemodel en in een logisch informatiemodel
Conceptueel informatiemodel
*Specialisatie / generalisatie* Bovenstaande vragen beantwoorden we aan de hand van het voorbeeld van een het opleidingsinstituut. In de beschouwde werkelijkheid onderscheiden we onder meer als gespreksonderwerp personen. Deze personen kunnen docenten en leerlingen zijn. Over al deze gespreksonderwerpen willen we gegevens communiceren. Een docent heeft als kenmerk dat deze een arbeidscontract met het opleidingsinstituut heeft afgesloten en een lesbevoegdheid heeft, terwijl een leerling kenbaar heeft gemaakt lessen te willen gaan volgen bij het instituut en dus geen arbeidscontract heeft afgesloten. Docenten en leerlingen zijn personen die rechten en plichten hebben. Docent is een specialisatie (‘subtype’) van het objecttype Persoon en Leerling is een specialisatie van het objecttype Persoon. Een specialisatie ontstaat derhalve doordat aan een object van een bepaald type speciale eisen wordt gesteld. Vice versa spreken we er van dat Persoon een generalisatie is van Docent en Leerling. Op onderdelen vertonen de onderscheiden objecttypen Docent en Leerling hetzelfde gedrag waarbij dat gedrag essentieel van belang is voor het te beschouwen domein en daarmee het conceptuele informatiemodel. *Abstract / concreet* Wanneer er vanuit wordt gegaan dat binnen het te beschouwen gebied een persoon altijd ofwel een docent ofwel leerling kan zijn (en nooit beide tegelijk) dan definiëren we een Persoon als een abstract objecttype. Docent en Leerling zijn dan concrete objecttypen in het conceptueel informatiemodel.
Een concreet object kan zich alleen in de hoedanigheid als één van de specialisaties van het abstracte objecttype op het laagste niveau voordoen. En daarmee dus ook in de hoedanigheid van de generalisatie(s) van het concrete objecttype.
Richtlijnen - Een abstract object is een onderwerp van gesprek binnen het beschouwde gebied. Het heeft dus echt een betekenis in het beschouwde gebied. Net als een concreet object, specialisatie of generalisatie.
- De definitie van elk objecttype (dus ook een abstract objecttype) is zodanig dat ondubbelzinnig bepaald kan worden dat een object wel of niet tot het gedefinieerde type behoort. Dus niet een objecttype met een definitie als ‘De gemeenschappelijke eigenschappen van een object…’ Deze definitie is op elk objecttype van toepassing.
- Houd er rekening mee dat afhankelijk van het te beschouwen gebied een object uit de werkelijkheid in het ene informatiemodel een concreet objecttype kan zijn en in het andere informatiemodel een abstract objecttype.
Logisch informatiemodel In een logisch model gelden in principe dezelfde regels voor abstracte of concrete objecttypen. De abstracte objecten worden daarom in principe overgenomen. In een logisch model wordt het digitale model van de werkelijkheid beschreven. Vanuit dit oogpunt kunnen er ook andere redenen zijn om abstracte objecttypen te creëren, bijvoorbeeld omdat een abstract object positieve effecten heeft voor de implementatie. Denk hierbij aan het aanbrengen van (extra) hiërarchie,zowel in semantiek als in ordening van eigenschappen. De enige regel die geldt is dat een abstract objecttype niet geïnstantieerd kan worden. Elk object is altijd een instantie van een concreet objecttype.
Algemeen
- In UML wordt een abstract objecttype aangeduid door indAbstract met waarde “J” en wordt de naam van het abstracte objecttype cursief geschreven (voorbeeld: Persoon).
- Een objecttype dat een generalisatie-relatie heeft naar een al dan niet abstract objecttype noemen we een specialisatie (van dat objecttype). Wanneer de generalisatie een abstract objecttype is, kan de specialisatie zelf ook abstract zijn en specialisaties hebben. De ‘onderste’ specialisaties zijn dan altijd concreet (niet abstract)
- Modelleer een abstract objecttype pas wanneer er sprake is van twee of meer specialisaties
- De unieke aanduiding kan opgenomen worden in het abstracte objecttype. De unieke aanduiding geldt dan voor elke specialisatie van het abstract objecttype. Dit betekent dat de unieke aanduiding uniek is binnen de verzameling van alle objecten die als specialisatie onder het abstracte objecttype vallen. Anders gezegd, de unieke aanduiding geldt voor alle concrete objecten die als objecttype de unieke aanduiding erven van het abstracte objecttype. Bijvoorbeeld: als de unieke aanduiding van _Kadastraal object het attribuutsoort Identificatie is en _Kadastraal Object als specialisatie een Perceel kent en een Leidingnetwerk, dan kan het niet zo zijn dat er een perceel object is met identificatie ‘1’ en een leidingnetwerk met identificatie ‘1’. Als dat wel het geval is, dan moet op beide concrete objecttypes een eigen unieke aanduiding gedefinieerd worden.
De gegevens van de relatiesoort worden altijd voor één relatiesoort vastgelegd. Het is echter mogelijk dat dezelfde gegevens voor meerdere relaties tegelijk gelden. Het is dan niet mogelijk om het te modelleren als relatieklasse. Wel gewenst, maar het kan niet als UML-associationClass. Als deze uitzondering het geval is, dan worden de relatieklasses gemodelleerd als «Objecttype», met één inkomende relatie en één uitgaande relatie. De oorspronkelijke kardinaliteit van de beoogde relatieklasse wordt hierbij behouden.
Een Perceel kan vanwege een Perceel splitsing overgaan in twee of meerdere andere Percelen. De ‘overgegaan in’ relatie wordt bijgehouden in een relatieklasse. Gegevens over de splitsing zijn voor al deze relaties gelijk.
Het metamodel ondersteunt (nog) geen relatieklassen tussen drie of meer objecttypen. Dit kan in uw eigen extensie toegevoegd worden.
Een CONTRACT kan bijvoorbeeld ook een afspraak zijn tussen twee óf méér SUBJECTen, waarbij de gegevens van de relatie voor alle betrokken objecten hetzelfde zijn. CONTRACT wordt dan gemodelleerd als objecttype, waarbij beschreven wordt wat er moet gebeuren wanneer één van de SUBJECTen niet meer bestaat.
Deze paragraaf gaat dieper in op hoe een Constraint toegepast wordt.
Een Constraint wordt beschreven met een:
- Naam (UML-constraint name): een naam c.q. label, vaak in steekwoorden.
- Specificatie in tekst (UML-Constraint Notes, type invariant): een uitgebreide heldere beschrijving van de constraint in gewone tekst.
en optioneel:
- Specificatie formeel (UML-Constraint Notes, type OCL): formele specificatie in de Object Constraint Language. De formele specificatie bevat dus de uitgebreide heldere beschrijving van de constraint in gewone tekst EN de formele specificatie in OCL.
Twee constraints die gedefinieerd zijn op hetzelfde modelelement mogen niet dezelfde naam hebben.
In Enterprise architect 12.x lijkt het helaas (nog) niet mogelijk om constraints zoals bedoeld in UML op te nemen, te weten als OpaqueExpression met een constraint string en een aanduiding van de taal: natuurlijke taal, of OCL (of een andere zoals Java, maar deze wordt niet toegepast in dit metamodel). EA werkt met UML Notes en een constraint type. Het is daarnaast niet mogelijk om de tekst en de OCL in dezelfde constraint op te nemen. Het worden dan twee aparte constraints, 1 met tekst en 1 met OCL, met verplicht ook een andere naam. Vandaar onderstaande aanpak:
Als de modelleur kiest om de constraint alleen in gewone taal te beschrijven, dan als volgt:
- Naam (UML-constraint name): een naam c.q. label, vaak in steekwoorden.
- Specificatie in tekst (UML-Constraint Notes, type invariant): een uitgebreide heldere beschrijving van de constraint in gewone tekst.
Als de modelleur kiest om de constraint niet alleen in gewone taal te beschrijven, maar ook in een formele taal (OCL), dan als volgt:
- Naam (UML-constraint name): een naam c.q. label, vaak in steekwoorden.
- Specificatie formeel (UML-Constraint Notes, type OCL): formele specificatie in de object constraint language (OCL). De uitgebreide heldere beschrijving van de constraint in gewone tekst wordt opgenomen als commentaar, tussen /* */.
Aanbeveling: als een eigenschap van één UML-attribute, of één UML-association met een patroon (zie patroon) of een lengte (zie metadata aspect) of een kardinaliteit van een relatiesoort vastgelegd kan worden, gebruik dan deze en geen UML-constraint. Als er sprake is van een eigenschap die over meerdere informatiemodelelementen heen gaat, dan is er altijd sprake van een regel die we modelleren met een UML-constraint.
Aanbeveling: wees terughoudend met het gebruik van constraints in het informatiemodel wanneer de kans reëel is dat het model hierdoor gaat wijzigen of als het niet direct over de semantiek, structuur of syntax van de te registreren gegevens gaat. Dit is bijvoorbeeld het geval wanneer er regels bestaan rondom informatie die elke paar jaar kan wijzigen, of die per toepassingsgebied (net) anders toegepast moet worden. Bijvoorbeeld: wanneer een persoon 65 jaar of ouder is, mag deze geen uitkering aanvragen. Wanneer er veel van zulke constraints in het informatiemodel worden opgenomen, zal dit leiden tot een ongewenste dynamiek waardoor er (te) vaak nieuwe versies moeten worden uitgebracht. De aanbeveling is om de specificatie van dergelijke constraints buiten het informatiemodel te specificeren, bijvoorbeeld als validatieregel.
Deze paragraaf geeft in meer detail aan wat we onder de metagegevens Indicatie materiële historie en Indicatie formele historie verstaan.
Aanvullend beschrijft deze paragaaf een aantal aspecten waar rekening mee gehouden kan worden bij de uitwerking van historie in een informatiemodel op logisch niveau. Let wel, historie is niet gestandaardiseerd over logische informatiemodellen van registraties heen. Hoe historie in een logisch informatiemodel wordt gemodelleerd is aan de opsteller van het logisch informatiemodel zelf. In deze paragraaf wordt wel iets verteld over historie op logisch niveau maar dat is niet bindend!
Algemeen Het aspect tijd speelt een belangrijke rol in (basis)registraties. Daarnaast speelt tijd ook een belangrijke rol in het gebruik van de informatie uit (basis)registraties. Afnemers hebben eigen rechtsprocedures en moeten kunnen herleiden wanneer een gegeven als bekend mocht worden verondersteld. Als bijvoorbeeld besluiten ter discussie worden gesteld, is het juridisch van belang te achterhalen op basis van welke gegevens zo’n besluit is genomen. Als onjuiste gegevens zijn gebruikt, is het relevant te weten of het juiste gegeven tijdens de besluitvorming al bekend waren.
Dit betekent dus dat bekend moet zijn wat de waarde van een attribuut op een bepaald moment is.
Tijdslijnen Er spelen twee tijdslijnen een rol bij het herleiden van attribuutwaarden:
- Wanneer is iets gebeurd, in de werkelijkheid of volgens opgave (wanneer zijn de opgenomen gegevens geldig)? Dit valt binnen de tijdlijn van de aangehouden werkelijkheid.
- Vanaf wanneer wist de overheid (als collectief van organisaties) dat de gegevens bekend waren? Dit valt binnen de tijdlijn van het administratieproces of de administratieve werkelijkheid.
In de rapportage 'Architectuur van het stelsel' (Stroomlijning BasisGegevens, 2006) wordt geadviseerd om beide tijdslijnen te registreren, om de attribuutwaarden van een bepaald moment te kunnen reconstrueren. In de diverse registraties wordt hieraan op verschillende wijzen invulling gegeven. Dit metamodel schrijft derhalve niet voor welke bij de tijdslijnen behorende attributen gebruikt moeten worden voor het vastleggen van historie.
Historie op conceptueel niveau Op conceptueel niveau is het wel altijd mogelijk om aan te geven dát het bijhouden van historie aan de orde is voor een (elk) gegeven, dat wil zeggen een attribuut of relatie van een object, te weten via een metagegeven. Deze metagegevens specificeren we als volgt: - Indicatie materiële historie: indicatie of de materiële historie van de attribuutsoort te bevragen is. Materiële historie geeft aan wanneer een verandering is opgetreden in de werkelijkheid die heeft geleid tot verandering van de attribuutwaarde. Materiële historie impliceert dat actuele, historische en eventuele toekomstige attribuutwaarden te bevragen zijn. - Indicatie formele historie: indicatie of de formele historie van de attribuutsoort te bevragen is. Formele historie geeft aan wanneer in de administratie een verandering is verwerkt van de attribuutwaarde (wanneer was de verandering bekend en is deze verwerkt).
‘bouwjaar pand’ heeft al materiële historie in zich: het bouwjaar is het moment waarop de wijziging in de werkelijkheid zich voordeed en wijzigt niet. De ‘indicatie materiële historie’ ervan is daarom Nee. BSN van een Persoon geldt voor de persoon vanaf het moment dat de persoon in de BRP is opgenomen en wijzigt niet: ‘indicatie materiële historie’ Nee. De Achternaam van een persoon kan wijzigen: ‘indicatie materiële historie’ Ja. Als je niet toeziet op het daadwerkelijk kappen van een boom maar het gekapt zijn wel in een registratie wil opnemen: ‘indicatie materiële historie’ Nee en ‘indicatie formele historie’ Ja.
Richtlijn: op conceptueel niveau worden voor historie alléén indicatie materiële historie en indicatie formele historie bij een attribuut of relatie vastgelegd, en dus géén bij de tijdslijnen behorende attributen die gebruikt moeten worden voor het vastleggen van historie. Deze bij de tijdslijn behorende attributen worden op het logische niveau vastgelegd.
Historie op logisch niveau MIM schrijft geen implementatie van het conceptuele niveau voor. Wel worden er aandachtspunten gegeven om rekening mee te houden. Denk bij de uitwerking o.a. aan de volgende aspecten:
-
Het bijhouden van historie met specifieke attributen per objecttype, zoals bijvoorbeeld: bouwjaar pand, of met generieke tijdslijnattributen attributen die gelden voor alle objecttypes, zoals begindatum geldigheid. Denk aan de attribuutsoort en/of gegevensgroeptype (herbruikbaar);
-
historie bijhouden per attribuut (en relatie) of per versie van een object. Bij deze laatste kan de gegevensgroep gekoppeld worden aan bijvoorbeeld elk objecttype;
-
de status transities die een object in zijn levenscyclus doorloopt. Er kan ook gekozen worden om deze in een conceptueel informatiemodel op te nemen, als ze op dat niveau al van belang zijn;
-
status attributen, die iets zeggen over gegevens, zoals attributen die aangeven wel of niet beschouwd moet worden als onderdeel van de geldige gegevens van een object. Er kan ook gekozen worden om deze in een conceptueel informatiemodel op te nemen, als ze op dat niveau al van belang zijn. Voorbeeld: BAG inactief. Het kan ook van belang zijn om aan te geven dat een gegeven niet terug te vinden is in een brondocument (omdat er fouten zijn gemaakt bij de verwerking), maar niet verwijderd kan worden omdat alle gegevens, ook foutieve, bestendig moeten worden bewaard. Voorbeeld: BAG indicatieNietBAG.
Aanbeveling: het komt voor dat er binnen één domein, van één conceptueel informatiemodel, meerdere logische informatiemodellen worden uitgewerkt. Het is dan aan te beleven om centrale implementatie afspraken op te stellen, welke gelden voor elk logisch informatiemodel. Dit speelt met name rondom historie, omdat het vaak ongewenst (en erg Gestructureerdof zelfs onmogelijk) is om verschillende implementaties naast elkaar in stand te houden en naar elkaar te vertalen.
Opmerking: de metagegevens Indicatie materiële historie en Indicatie formele mogen worden opgenomen in een logisch model (of worden overgenomen van het conceptuele naar het logische informatiemodel).
Beheer De enige waarden die mogelijk zijn, zijn 'Ja' of 'Nee'. Voor beheer kan het prettig zijn om in algemeenheid deze waarden aan te geven, bijvoorbeeld: voor alle eigenschappen van een modelelement, zoals van een objecttype, geldt Ja. De conventie hiervoor wordt opgenomen in de eigen extensie. Bijvoorbeeld: 'zie modelelement naam' (zie gegevensgroep, zie domein, zie view, zie informatiemodel).
In een informatiemodel kan de behoefte bestaan om afgeleide gegevens op te nemen: dit zijn gegevens die afleidbaar zijn uit andere attribuut- en/of relatiesoorten binnen het informatiemodel. Dit lijkt op redundantie. Toch hebben we deze gegevens daar opgenomen waar er ten eerste vraag is naar het afgeleide gegeven en ten tweede het gegeven niet eenvoudig af te leiden is (er moet sprake zijn van enige mate van complexiteit). Dit wordt in UML weergegeven via isDerived. Zie ook Attribuutsoort, §2.4.2 – is afleidbaar.
'Datum vestiging in Nederland' van een Ingeschreven persoon. De afleiding van dit gegeven is niet triviaal. Door het als afleidbaar gegeven op te nemen kan het opgevraagd worden zonder dat de historie of andere gegevens van het object opgevraagd hoeven te worden om daaruit dit gegeven af te leiden.
Bij een attribuutsoort of relatiesoort wordt als metagegeven ‘Authentiek’ opgenomen. Het is een aanduiding of een attribuutsoort of een als relatiesoort gemodelleerd landelijk basisgegeven in de catalogus van de desbetreffende registratie een authentiek gegeven betreft. Een authentiek gegeven is van hoogwaardige kwaliteit en kan zonder nader onderzoek bij de uitvoering van publiekrechtelijke taken worden gebruikt.
De specificatie van de waarde van het metagegeven is gebaseerd op het onderscheid in de volgende groepen van gegevens:
- Landelijke registraties met authentieke en niet-authentieke basisgegevens (BAG, BRK, BRP, BGT e.d.);
- Landelijke sector- en domein-overstijgende informatiemodellen (IMGeo e.d.);
- Gemeentelijke sector- en domein-overstijgende informatiemodellen (RSGB, RGBZ, ZTC);
- Sector- en domein-specifieke informatiemodellen (LV-WOZ, IMRO e.d.).
| Waardebereik authentiek | Betekenis |
|---|---|
| Authentiek | https://www.noraonline.nl/wiki/Authentiek_gegeven. |
| Basisgegeven | https://www.noraonline.nl/wiki/Basisgegeven |
| Wettelijk gegeven | Gegeven behorende bij een wettelijke registratie, niet zijnde een basisregistratie |
| Landelijk kerngegeven | Indien het een gegeven of een als relatiesoort gemodelleerd gegeven is in een landelijk sector- en domein-overstijgend informatiemodel en geen authentiek gegeven en geen basisgegeven en geen wettelijk gegeven is. |
| Overig | Indien het géén van de voorgaande categorieën betreft. Veelal gaat het dan om proces-, taakveld- of domeinspecifieke gegevens. |
Een attribuut kan geen waarde hebben, omdat de waarde optioneel is en er niet is. Bijvoorbeeld bij een tussenvoegsel van een achternaam. Maar een attribuut kan ook mogelijk geen waarde hebben, omdat de waarde niet bekend is. Dat er geen waarde bij een attribuut geregistreerd is, wil dus niet zeggen dat er geen betekenis aan gehecht kan worden. Zo kan het niet hebben van een waarde van de overlijdensdatum van een persoon betekenen dat deze persoon nog leeft. Maar het kan ook betekenen dat de persoon overleden is maar de datum waarop deze persoon overleden is, niet bekend is.
Dit verschil is niet vast te leggen zonder onderscheid te maken en vaak is het ook van belang om de reden waarom de waarde niet bekend is vast te leggen. Een verplicht veld optioneel maken is daarom niet de juiste oplossing. In die situaties waarin het hebben van geen waarde van een attribuut een betekenis kan hebben maken we gebruik van het metagegeven ‘Mogelijk geen waarde’. Dit metagegeven geeft op informatiemodelniveau aan dat het attribuut een gangbare waarde kan hebben, maar dat deze waarde ook niet bekend kan zijn.
Bij de daadwerkelijke registratie kan het zo zijn dat: - De waarde van het attribuut bekend is, te weten een waarde bij een verplicht attribuut, of geen waarde bij een optioneel attribuut. - De waarde van het attribuut onbekend is, en niet meer kan worden achterhaald. - De waarde van het attribuut onbekend is, en mogelijk wel nog kan worden achterhaald.
Wat de toegestane redenen zijn voor een specifiek attribuut, is aan de beheerder van het informatiemodel. Het is nuttig om de redenen te beperken op informatiemodelniveau. Dit kan dan vastgelegd worden bij de attribuutsoort of bij relatiesoort zelf, bijvoorbeeld in de UML notes. In de registratie mogen dan alleen deze redenen worden geregistreerd.
Een attribuut dat in de werkelijkheid gewoon geen waarde kan hebben en waar bovenstaand onderscheid niet van toepassing is duiden we niet aan met dit metagegeven. Het betreft dan gewoon een optioneel attribuut dat niet is gevuld. Anders gezegd, het is bekend dat het attribuut niet gevuld is en het hebben van geen waarde heeft dan geen verdere betekenis .
Ook een relatiesoort of compositie relatie kan mogelijk geen waarde hebben waaraan betekenis gehecht kan worden en ook daar maken we gebruik van het metagegeven ‘Mogelijk geen waarde’.
In de registraties komen we hier en daar enumeraties tegen waarin de waarde ‘onbekend’ is opgenomen. Bijvoorbeeld de geslachtsaanduiding van een natuurlijk persoon. De enumeratie bestaat uit de waarden man, vrouw en onbekend. In dit metamodel stellen we dat dit niet mag c.q. niet de bedoeling is bij de modellering van eigen gegevens in een eigen informatiemodel. Uitzondering is wanneer het een situatie betreft waarin gegevens worden overgenomen uit een registratie die wel de waarde ‘onbekend’ gebruikt. Dan kan er ook gekozen worden voor het 1:1 overgenomen van de gegevensdefinitie uit deze andere registratie.
In bepaalde situaties is het mogelijk dat een ander informatiemodel al één op
één de specificaties in UML bevat die relevant zijn voor het eigen
informatiemodel. Dit is in het bijzonder het geval als het andere
informatiemodel ook dit metamodel volgt, maar kan ook het geval zijn bij
gestandaardiseerde datatypes.
Het is dan wenselijk om hiernaar te kunnen verwijzen. Dit kan door deze packages
over te nemen naar de eigen UML tool en het stereotype «extern» toe te kennen.
Deze packages worden dan wel buiten het eigen informatiemodel gehouden. Ze zijn
extern aan het eigen model. Het beheer en de definitie vindt dan ook buiten het
eigen model plaats.
In deze externe packages die aangeduid worden met het stereotype «extern» zijn de relevante specificaties opgenomen die binnen het informatiemodel hergebruikt worden. Deze specificaties zijn opgesteld door een externe partij die de UML (of ook de XML) schema’s beheert en beschikbaar stelt waarnaar vanuit deze specificaties wordt gerefereerd. De packages bevatten alleen de constructies die ook daadwerkelijk binnen het ‘eigen’ informatiemodel wordt gebruikt.
Voor het uitwisselen van geografische informatie op basis van NEN3610 is een tweetal externe packages onderkend waarnaar vanuit de ‘eigen’ informatiemodellen kan worden verwezen: [[!NEN3610]], of GML3.2
Het is ook mogelijk om binnen een domein of binnen een organisatie een eigen «extern» package te definiëren voor datatypen, om over meerdere informatiemodellen heen hergebruik mogelijk te maken.
Naast het beschikbaar maken van het externe package kan het modelelement uit het externe package gebruikt worden als datatype, maar er kan ook naar verwezen worden via een relatie. Dit laatst wordt nader uitgelegd in de volgende paragraaf.
Bij registraties is het regelmatig noodzakelijk om te verwijzen vanuit het eigen model naar gegevens uit een andere informatiemodel. Denk aan het opnemen van de identificatie van een object uit een andere registratie, of aan het overnemen van een subset van gegevens van een object uit een ander model. Hiervoor zijn de stereotypes «view» en «externe koppeling» bedoeld.
Deze stereotypes zijn alleen van toepassing binnen een informatiemodel in situaties waarbij het ene informatiemodel afhankelijk is van een andere informatiemodel.
Uitgangspunten hierbij zijn dat de definitie van de structuur van gegevens van het andere informatiemodel één op één overgenomen wordt, waarbij expliciet gemaakt wordt welke gegevens tot het eigen model behoren en welke tot het andere model.
In IMKAD zit het objecttype: «Objecttype» Persoon. Hierin zitten de attributen waarvan de basisregistratie Kadaster de gegevens zelf inwint. In IMKAD zit het package: «view» BRP en hierin zit het «Objecttype» GeregistreerdPersoon. Hierin zitten de attributen die de basisregistratie BRP inwint en die het Kadaster overneemt. De relatie overstijgt de registratie, máár het blijft in het eigen informatiemodel. De aard van de relatie is echter anders dan bij een «relatiesoort». Daarom kennen we deze relatie het stereotype «externe koppeling» toe. Het betreft in de werkelijkheid dezelfde persoon. Zowel Persoon als GeregistreerdPersoon worden als «Objecttype» gezien. Beide objecten zijn sterk aan elkaar gekoppeld. Dit is altijd zo bij dit soort relaties. Daarom is het aggregatietype van deze relatie altijd Composite. Merk op dat er ook een relatie rechtstreeks naar de BRP gelegd had kunnen worden. Er is dan geen sprake van gegevens uit de BRP die overgenomen zijn in de eigen registratie. Er kan dan volstaan worden met alleen de unieke aanduiding van GeregistreerdPersoon. Dit is de BSN. Dit wordt niet gezien als een «externe koppeling» maar als een referentie.
Dit metamodel ondersteunt de metadata die voorgeschreven wordt voor de stelselcatalogus [H1.11, referentie 3]. Deze paragraaf geeft aan hoe de metadata in dit metamodel zich verhoudt tot die van de stelselcatalogus, zodat deze vanuit uw informatiemodel geleverd kunnen worden aan de stelselcatalogus. Er zijn ook stelselafspraken rondom metadata. Een metadata aspect in H2.4 met aanduiding √ is conform stelselafspraken voor basisregistraties. Beide gelden.
De metadata voor de stelselcatalogus en de metadata voor de stelselafspraken zijn beide verplicht voor basisregistraties. Als het informatiemodel géén basisregistratie is, kan je als organisatie zelf kiezen om (een aantal van) deze metadata buiten scope te plaatsen. Dit doe je in de eigen extensie, zoals beschreven in paragraf 1.8. De rest van deze paragraaf gaat alleen nog in op de metadata voor de stelselcatalogus.
Het metamodel gaat als volgt met de metadata van de stelselcatalogus om: - Dit metamodel beschrijft de stelselcatalogus metadata alleen voor de metadata die op informatiemodel niveau speelt, niet de overige metadata. - Dit metamodel neemt stelselcatalogus metadata altijd op met dezelfde semantiek/betekenis. Als de betekenis van metadata anders is, dan wordt ook niet dezelfde naam gebruikt. Als de betekenis gelijk is, dan kan het wel zo zijn dat dit metamodel een andere naam hanteert. De vertaling wordt hieronder weergegeven. - Als de semantiek hetzelfde is, maar het waardenbereik van het gegeven is in dit metamodel een verdere verbijzondering (niet in strijd met) dan hanteert dit metamodel dezelfde metadata en geeft aan hoe de waarde in dit metamodel te vertalen naar de waarde in de stelselcatalogus. Bij automatische verwerking naar de stelselcatalogus is het wellicht dus soms nodig deze waardes om te zetten.
| Metadata in stelselcatalogus | Komt voor in Metamodel? | Waardenbereik hetzelfde? |
|---|---|---|
| Naam | J | J |
| Definitie | J | J |
| Toelichting | J | J |
| Populatie | J | J |
| Herkomst | J | J (met aanvullende afspraken) |
| Authentiek | J | N (met vertaling) |
| Kwaliteit | J | J |
| Relatie | N | n.v.t. (kan wel via een vertaling) |
| Wetgeving | N | n.v.t. |
| Eigenaar | N | n.v.t. |
| Toegankelijkheid | N | n.v.t. |
| Gebruiksvoorwaarden | N | n.v.t. |
Waardenbereik afspraken - Authentiek: als in dit metamodel ‘Authentiek’ (zie
2.4.21) dan ‘Ja’ in stelselcatalogus, anders Nee. - Herkomst: Zelf in te
vullen. Afspraken hierbij:
Als zelf ingewonnen: noem de inwinnende organisatie. Bijvoorbeeld: VNG
Realisatie of Gemeentes.
Als overgenomen uit andere bron, noem de directe bron. Bijvoorbeeld: BAG. -
Relatie: dit is geen metagegeven in dit metamodel, maar een stereotype. Deze
is wel af te leiden uit het metagegeven van relatiesoort: gerelateerd objecttype
(de target van de relatie).
Naamgevingsconventies zijn belangrijk om te specificeren. Onderstaande beschrijft enkele punten die op het niveau van dit metamodel zijn afgesproken. De verdere invulling van de naamgevingsconventies is aan de opsteller van het informatiemodel zelf (zie ook bijlage 1).
- Objecttypes hebben een unieke naam binnen het hele informatiemodel
- Datatypes hebben een unieke naam binnen het informatiemodel
- Kenmerken van een objecttype hebben een unieke naam binnen het objecttype (attribuutsoort, gegevensgroep, relatiesoort et cetera)
- De naam van kenmerken van een objecttype hoeven niet uniek te zijn over objecttypen heen.
- De naam van elementen van een datatype hoeven niet uniek te zijn over datatypen heen.
Er kan sprake zijn van 1 naam en/of definitie die voor meerdere modelelementen gelijk moeten zijn, omdat er inherent hetzelfde bedoeld wordt. Generalisatie is gedefinieerd voor Datatypen en Objecttypen en Datatypen en gegevensgroeptypen kunnen op meerdere plekken gebruikt worden.
Echter, voor bijvoorbeeld voor een relatiesoort of een attribuutsoort kan het ook nodig zijn om dezelfde naam en/of definitie te specificeren. Dit is mogelijk, maar het is dan niet geheel duidelijk of er hetzelfde bedoeld wordt, of dat de (exacte) overeenkomt in een informatiemodel (zoals bv. in een UML informatiemodel) een toevalligheid is. Daarom gelden de volgende afspraken:
-
Als de definitie van twee of meer modelelementen EXACT hetzelfde is, dan wordt hiermee bedoeld dat het dezelfde definitie is. Bijvoorbeeld: attribuutsoort overboeking met definitie "Het bedrag in euro's" en attribuutsoort koopsom met definitie "Het bedrag in euro's".
-
Als de naam en de definitie van twee of meer modelelementen EXACT hetzelfde is, dan wordt hiermee bedoeld dat het hetzelfde kenmerk is. Bijvoorbeeld bij objecttype Huis met attribuutsoort oppervlakte: : "De oppervlakte in hele vierkante meters" en objecttype Appartement met attribuutsoort oppervlakte : "De oppervlakte in hele vierkante meters".
Dit betekent expliciet niet dat kernmerken van verschillende objecten, met dezelfde naam, ook dezelfde definitie moeten hebben. Een andere definitie of een andere naam betekent: niet hetzelfde.
Met natuurlijke taal wordt bedoeld, zoals de gebruikers erover praten, in normaal Nederlands. Veelal zijn dit alleen letters en cijfers, met spaties. Koppeltekens (‘-’ of ‘_’) kunnen gebruikt worden, indien gewenst, alsmede diakrieten.
Zo kan bijvoorbeeld gekozen worden dat de eerste letter een hoofdletter is voor namen van de modelelementen Objecttypen, Gegevensgroeptype en Datatypen en dat de eerste letter een kleine letter is voor attribuutsoorten,en data-elementen e.d. Bijvoorbeeld: ‘Natuurlijk persoon’ en ‘naam’ met type CharacterString.
Regel: voor conceptuele informatiemodellen wordt altijd alternatief 1 gehanteerd.
Met machine leesbare taal wordt bedoeld dat deze eenvoudig door systemen te verwerken is. Veelal zijn dit alleen letters en cijfers, zonder spaties, zonder diakrieten. Koppeltekens (‘-’ of ‘_’) kunnen gebruikt worden, maar dit wordt veelal vermeden.
Zo kan bijvoorbeeld gekozen worden voor UpperCamelCase voor namen van Objecttypen, Gegevensgroeptypen en Datatypen en lowerCamelCase voor attribuutsoorten, relatiesoorten, relatierollen, data-elementen e.d. Bijvoorbeeld: naam in een NatuurlijkPersoon. Combineer indien nodig verschillende woorden (uit bijvoorbeeld een begrippenkader of uit een conceptueel informatiemodel) om precieze en begrijpelijke namen te vormen.
Als er gekozen wordt voor CamelCase, volg hierin dan hoe deze in UML ook toegepast wordt (deze komt overeen met ISO19103): maak van de beginletter van ieder deelwoord van namen van attribuutsoorten, relatierollen een hoofdletter, behalve de beginletter van het eerste woord. Bij namen van objecttypen, gegevensattributen, keuze, datatypen, en relaties wordt ook de beginletter een hoofdletter.
Regel: voor logische informatiemodellen wordt altijd alternatief 2 gehanteerd.
Neem aanvullend een verwijzing op naar het betreffende modelelement in het conceptuele model. Dit kan bijvoorbeeld met een trace of door opname van de naam in de alias (zie 3.16.20), zodat lezers goed de overgang van conceptueel naar logisch kunnen volgen.
Voor stereotypes en metagegevens worden dezelfde naamgevingsconventies toegepast als in alternatief 1 waarbij de eerste letter een hoofdletter is voor alle stereotypes en tagged values. Echter, als een internationale standaard het anders voorschrijft, dan wordt deze gevolgd, en niet vertaald. Bijvoorbeeld: codeList. Deze conventies gelden ook als in een eigen extensie metamodelelementen worden toegevoegd.
In de bijlage is een template opgenomen om de naamgevingsconventies in te specificeren. Dit is een hulptabel, die u over kunt nemen naar uw eigen extensie (zoals bedoeld in paragraaf 1.8) en in kunt vullen voor uw eigen informatiemodel (of organisatie).
Het metadata element “begrip” uit paragraaf Datatypen is bedoeld om de traceability tussen een modelelement in een informatiemodel en een begrip uit een model van begrippen (zoals bedoeld in paragraaf Typen Informatiemodellen) te borgen. Anders gezegd, om aan te geven dát een modelelement een weergave is van het betreffende begrip op IM niveau. Anders gezegd, het is niet de bedoeling om te verwijzen naar een begrip als het modellement hier slechts een beetje mee te maken heeft. De verwijzing geeft aan dat het model element op informatiemodel niveau een invulling geeft aan het begrip. Het begrip zelf is opgenomen in een model van begrippen. Aldaar is meer informatie te vinden over het begrip zelf.
Aanbeveling: de verwijzing vanuit het eigen informatiemodel naar een begrip is altijd een verwijzing naar een begrip dat behoort tot het eigen model van begrippen. Voor begrippen die domein specifiek zijn is dit altijd zo en zal de aan URI van het begrip ook te herkennen zijn dat dit zo is. Er zijn echter situaties denkbaar waarin een begrip een URI heeft die extern is aan het eigen model van begrippen. Het begrip is dan klaarblijkelijk wel relevant voor het eigen domein, en behoort daarom dan ook tot het eigen model van begrippen, ondanks dat de URI extern is. Een externe URI kan bijvoorbeeld wel voorkomen als het eigen informatiemodel modelelementen uit een ander informatiemodel heeft overgenomen, zoals bedoeld bij het stereotype «view» of «extern». Of bijvoorbeeld omdat het begrip weliswaar in gebruik is binnen het eigen domein, maar ontleent is aan een ander domein c.q. een ander model van begrippen, met als doel om aan te geven dat de betekenis gelijk is. Dit is mogelijk en toegestaan. In de praktijk wordt een begrip dat ontleend is van een ander model van begrippen echter veelal met een eigen URI en een eigen beschrijving opgenomen in het eigen model van begrippen. Dit komt doordat in het eigen domein meestal op een eigen manier tegen het begrip wordt aangekeken, of omdat het niet de bedoeling is dat het eigen model van begrippen automatisch meebeweegt zodra de definitie uit het andere domein verandert. Merk op dat het MIM niet gaat over hoe een model van begrippen wordt gemodelleerd.
Het metadata element begrip mag achteraf toegevoegd worden. Het is immers mogelijk dat bijvoorbeeld het informatiemodel eerder opgesteld wordt dan het model van begrippen, of dat het initieel niet bekend is wat van een modelelement het bijbehorende begrip is, of dat een model van begrippen uitgebreid wordt met een extra begrip. Het criterium om een begrip op te nemen in een model van begrippen is geen onderdeel van dit metamodel. Het is zelfs mogelijk dat een modelelement initieel niet als een begrip gezien wordt, maar dat het modelelement op een gegeven moment zodanig een begrip wordt, dat deze wordt opgenomen in het model van begrippen. In alle gevallen geldt, neem de metadata op zodra dit mogelijk is. Als het metadata element begrip wordt weggelaten, of de metadata die erin op genomen kan worden wordt leeggelaten c.q. de verwijzing naar het begrip (nog) niet gemaakt kan worden, dan is de betekenis hiervan dat het niet bekend is of er sprake is van een begrip. Merk op dat het achteraf toevoegen van de verwijzing naar een begrip in principe niet iets veranderd aan het informatiemodel zelf (afgezien van deze metadata), al kan dit wel aanleiding geven tot het verbeteren of verhelderen van definities.
In de definitie van metadata begrip staat dat de verwijzing de vorm heeft van een term of van een URI. - Als je kiest voor een term, vul dan de naam in van het begrip. Bijvoorbeeld: Natuurlijk persoon. Geef indien mogelijk ook deze naam een goede plek in de definitie en/of toelichting van het modelelement. - Als je kiest voor een URI, kies dan voor de URI dat dit begrip identificeert. Deze zal verwijzen naar een skos:Concept . Dit houdt in dat als iemand naar deze URI gaat (bijvoorbeeld met een browser, dit wordt “het resolven van een URI” genoemd), deze persoon informatie krijgt over het betreffende begrip. Bijvoorbeeld: http://brk.basisregistraties.overheid.nl/id/begrip/Perceel
Veelal betreft één modelelement één begrip . De verwijzing naar dit begrip wordt dan opgenomen in deze metadata.
Het is echter zeker niet zo dat elk modelelement een begrip is in het model van begrippen. Het metadata element mag daarom weggelaten worden en de metadata mag leeggelaten worden. Vaak kan bij objecttypes, gegevensgroepen en attribuutsoorten wel een verwijzing opgenomen naar een begrip en is dit niet zinvol bij datatypen, maar dit is geen harde regel. Bijvoorbeeld: een koopsom van een huis wordt uitgedrukt met een bedrag. In het domein is de koopsom wel een begrip, maar het modelelement bedrag bijvoorbeeld niet (en als bedrag al geen begrip is, dan is valuta dit vermoedelijk ook niet, evenals euro, aantal en Decimaalm). In het geval dat bijvoorbeeld bedrag niet een begrip is, wordt het metadata element begrip weggelaten.
Bij het opnemen van het begrip streven we ernaar om, waar mogelijk, precies te zijn. Bijvoorbeeld: het kan zijn dat in het model van begrippen een Natuurlijk persoon en een Niet natuurlijk persoon zijn opgenomen, terwijl in het informatiemodel alleen het modelelement Persoon is opgenomen, alsmede een attribuutsoort ‘type persoon’. De verwijzing naar het begrip Natuurlijk persoon hoort in dit geval gelegd te worden vanuit het attribuutsoort 'type persoon' en niet vanuit het objecttype Persoon. Het kan ook zo zijn dat het datatype van 'type persoon' een codelijst is, met als mogelijke waarden ‘NP’ en ‘NNP’ en ‘overig’. Het is dan preciezer om de verwijzing te leggen vanuit de waarde ‘NP’.
De definitie van het modelement is niet hetzelfde bedoeld als de definitie van een begrip. De definitie van een begrip in het begrippenkader is buiten scope van het informatiemodel, enerzijds omdat deze definitie anders kan zijn dan de definitie van het modelelement, en anderzijds omdat de definitie van het begrip aangepast kan worden, terwijl de informatievoorziening die het informatiemodel implementeert automatisch meebeweegt met deze definitie. Dit gezegd hebbende, wanneer er sprake is van een 1 op 1 relatie tussen begrip en modelelement, dan is dit een duidelijke aanleiding om te zorgen dat deze definities goed met elkaar overeenstemmen, of zelfs hetzelfde gehouden worden, waar mogelijk.
Bij het metadata element definitie van een modelelement mag in de beschrijving gebruik gemaakt worden van een URI, om te verwijzen naar de nationaal of internationaal gepubliceerde definitie. Deze kan van een begrip zijn, maar dit hoeft niet. Let hiermee op wanneer u als beheerder van het informatiemodel deze definitie niet zelf beheert, want lezers van het informatiemodel en gebruikers van de informatie baseren zich wel op deze definitie. Het kan dan gebeuren dat de definitie veranderd, en de informatievoorziening hier niet mee in overeensteming is. De aanbeveliging is daarom een goede definitie voor het modelelement te kiezen, en in de metadata een verwijzing op te nemen naar het begrip en hierna handmatig de overeenstemming tussen de definities te beheren.
De volgorde van kenmerken in een objecttype, gegevensgroeptype, gestructureerd datatype in een visueel diagram van een informatiemodel kan voor de leesbaarheid van het diagram worden aangebracht, maar heeft in principe, buiten het diagram, geen betekenis.